De oorsprong van het enneagram ligt ergens in de joods-christelijke traditie en de vroege Griekse filosofie (Riso&Hudson, 1996). Het schijnt dat Pythagoras er ook nog mee gewerkt heeft, maar dan was het waarschijnlijk meer vanuit numerologisch oogpunt.
Het enneagram is gebaseerd op de zeven âhoofdzondenâ, oftewel de ondeugden van het christendom. De hoofdzonden zijn: gramschap, hoogmoed, nijd, hebzucht, onmatigheid, wellust en traagheid. Later zijn daar ijdelheid en angst aan toegevoegd.
Â
âEnneaâ betekent negen en âgrammosâ betekent figuur. Het enneagramfiguur zelf is geometrisch en brengt de kennis van menselijke persoonlijkheidsstructuren met elkaar in verband. De negen types, ook wel egoâs genoemd, worden meestal met een cijfer aangeduid. Het gebruik van typerende benamingen wordt gedaan om direct de motivatie per type weer te geven.
Hervormer/perfectionist
Helper/gever
Bereiker/succesvolle werker
Romanticus
Onderzoeker/waarnemer
Loyalist
Enthousiasteling/levensgenieter
Leider/baas
Vredestichter/bemiddelaar
Â
Â
Iedere âKort door de bochtâ omschrijft drie enneagramtypes die in het enneagramfiguur een directe verbinding hebben met elkaar. In deze uitgave:
Type 3, de Bereiker/succesvolle werker
Type 6, de Loyalist
Type 9, de Vredestichter/bemiddelaar
Â
Â
Â
Type 3 de Bereiker (gebaseerd op Voorend & Van Haaster, 2011)
Succesvolle mensen worden gewaardeerd. Ik mag niet falen.
Â
âIk vind het belangrijk dat mensen zien wat ik doe en wat ik heb bereikt. Graag vertel ik erover, hoewel niet opvallend. Op de een of andere manier komt dat wel ter sprake. Ik hou niet van dik doen: âKijk mij eensâ. Ik blijf meer op de achtergrond. Ik ben een serieuze harde werker, verantwoordelijk, doelgericht en efficiĂ«nt. Ik overzie het geheel en zie snel hoe iets aangepakt moet worden. Mijn neiging is om het zelf te doen. Het kost me weinig moeite en ik word ongeduldig als ik moet wachten. Ik heb vooral weinig geduld als mensen zich afhankelijk opstellen of meer tijd vragen dan nodig is. Dat vind ik tijdverspilling.
Mijn tempo ligt hoger, ik benut elk moment. Wachten, nietsdoen, je tij verdoen, daar heb ik moeite mee. Mijn werk is mijn hobby; iets neerzetten mijn kwaliteit. Ik ben actief, presteer veel en wil graag het beste laten zien. Ik heb een hekel aan mensen die negatief doen en mensen die op de rem staan met mitsen en maren. Alles valt op te lossen, kan het niet linksom dan rechtsom. Ik weet wat mijn doel is en dat bereik ik ook. Zo niet, dan haak ik af en richt me op een ander doel. Mijn omgeving klaagt wel eens dat ik teveel werk. Dat klopt, maar ik moet wel. Wie doet het anders?â
Â
Tip voor de Drie
De Drie wordt ook wel de kameleon van het enneagram genoemd, omdat ze in iedere situatie de âkleurâ van de omgeving aan (kunnen) nemen. Zij hebben te leren om eerlijk tegen zichzelf te worden over wat ze werkelijk voelen en wie ze zijn in het hier en nu. Tip voor de Drie: âJe hoeft geen rol (meer) te spelen om te worden gewaardeerd. Word jezelf.â
Â
Omgang met Type 3
Gericht op: resultaat halen, prestaties en doelen bereiken.
Spreekstijl: duidelijk en logisch
Focus: grote lijnen, doelgerichtheid, snelheid, emotie is secundair
Kenmerkend gedrag: competitiedrang, de beste willen zijn, successen overdrijven, prestaties mooier maken dan ze zijn. Minder succesvolle ervaringen overslaan. Hebben de neiging de gevoelens van anderen te negeren. Kan immers alleen maar vertragend werken voor het behalen van de doelstelling.
Â
DrieĂ«n meten hun gevoel van eigenwaarde af aan hun productiviteit. Tijd is kostbaar. Dat betekent dat ze door hun tempo nogal eens voorbij kunnen gaan aan de gevoelens van anderen. Dit kan irritatie opwekken bij anderen, omdat het voelt als desinteresse en onpersoonlijkheid van de Drie. Een collega geeft bijvoorbeeld aan dat hij met het uitvoeren van een taak nogal wat interne tegenwerking en daardoor enige persoonlijke malheur heeft ervaren. De kans is reĂ«el dat de Drie iets laat weten als: âDaar heb ik me ook wel eens doorheen moeten slaan. Part of the game. En wanneer stuur je me het rapport? Dan kunnen we aan de slag."
Â
Het is ook kenmerkend voor DrieĂ«n dat ze ten koste van iemand anders hun eigen interesses in het middelpunt plaatsen. Een collega van de Drie die bijvoorbeeld zijn interesse voor de duiksport ventileert, zal waarschijnlijk iets te horen krijgen als: âHeb ik vorig jaar gedaan, maar moet je eens horen wat wij dĂt jaar gaan doen!â
Type 6 de Loyalist (gebaseerd op Voorend & Van Haaster, 2011)
Mensen zijn bedreigend, ik wantrouw autoriteiten.
Â
âOnzekerheid speelt een grote rol in mijn leven. Ik twijfel nogal eens of ik het goed heb gedaan en hecht veel waarde aan het oordeel van de ander. âWat als ik te laat kom?â Of âWat als ik het anders doe?â Ik sta niet zomaar voor verrassingen, menig situatie zie ik aankomen. Ik merk daardoor dingen op waar anderen overheen kijken. Ik ben alert en peil hoe mensen reageren, waarbij ik mezelf wel eens betrap op vragen als: âBedoelen ze het wel zo? Klopt het wel?â Ik ben voorzichtig en laat niet snel het achterste van mijn tong zien, maar als ik me veilig en ontspannen voel, uit ik me spontaan. Ik kan me erg boos maken wanneer iets niet klopt of onrechtvaardig is. Dan heb ik de neiging om daartegen in opstand te komen. Voor autoriteiten ben ik gevoelig. Ik kijk tegen hen op of kan tegen hen rebelleren. Als iemand een goed leider is en mensen eerlijk behandelt, ben ik uiterst loyaal. Ik zal hem verdedigen en alles doen wat in mijn vermogen ligt om hem tegemoet te komen. Je kunt op me rekenen. Wat er van me verwacht wordt, daar zal ik aan voldoen. Ik ben trouw en een harde werker. Ik ben niet iemand die op de voorgrond treedt. Het voortouw of de leiding nemen laat ik liever aan anderen over. Ik kijk de kat uit de boom.â
Gericht op: wat ontbreekt er, wat kan allemaal mis gaan? Rampscenarioâs.
Spreekstijl: waarschuwend, begrenzend, bezorgd.
Focus: verborgen doelstellingen en verborgen gevaar.
Kenmerkend gedrag: angstig, onzeker, keurig en volgens de regels, verdedigend. Of juist verzetten tegen de regels, rebels, aanvallend. Er bestaan namelijk twee types Zes. Ogenschijnlijk volledig het tegenovergestelde gedrag, maar de reden waarom ze dat vertonen, is dezelfde.
Â
Zessen hebben de neiging veel vragen te stellen en twijfels te uiten (âJa maarâŠâ). Het glas is eerder half leeg dan half vol. Hun twijfels maakt hen vaak besluiteloos en ze worden door hun vragende gedrag nogal eens als spelbreker ervaren. Vooral de meer ongeduldige typen kunnen zich nogal eens gefrustreerd voelen in het contact met de Zes. Het schiet voor hun niet op. âWeer een vraag!!!â
Â
Wat verder speelt in de omgang met de Zes, is dat ze zich aan hun standpunt vastklampen en zelfs star worden, wanneer ze eenmaal vanuit die onzekerheid een overtuiging hebben gevonden. âZo is het en niet anders.â Dit roept irritatie op en wordt makkelijk een conflictbron. Met verdedigende en indirecte communicatie tot gevolg. âAls je nou te horen zou krijgen wat de bedoeling is, maar ja⊠dĂĄt vertellen ze er dan weer niet bij!â
Het âdetaildenkenâ vernauwt hun blik. Vragen hen âin grote lijnenâ te vertellen, helpt Zessen âto the pointâ te komen. Vertrouwen en zich veilig voelen neemt toe als ze het gevoel hebben dat ze hun werk goed doen. Geef eerlijk feedback, draai er niet om heen, anders geloven Zessen je niet. Complimenteer hen regelmatig en onverwachts. Wanneer de Zes zo benaderd wordt, groeit er een diep vertrouwen.
Â
Â
Type 9 de Vredestichter (gebaseerd op Voorend & Van Haaster, 2011)
Negens richten zich vooral op de ander en âvergetenâ wat zij zelf willen en waar zij behoefte aan hebben. Zij hebben te leren daadkrachtig te worden naar zichzelf en âwakkerâ te worden. Het innerlijk leven tot actie brengen. Tip voor de Negen: Laat jezelf zien. Je verdoving van eigen boosheid houdt jouw eigen ontwikkeling tegen. Durf irritaties en boosheid te benoemen en merk dat dat juist positief uitwerkt voor het contact met jezelf en de ander.
Â
Omgang met type 9
Gericht op: in stand houden van hun comfortabele rust en agendaâs van anderen.
Negens hebben de neiging een vredige en onverstoorbare indruk te blijven maken, hoe gespannen de situatie ook is. En terwijl ze zich overweldigd voelen en van streek zijn wekken ze niet de indruk onder druk te staan. Hun innerlijke toestand wordt zelden zichtbaar aan de buitenkant. Zij laten hun ongenoegen merken door te gaan vertragen en een neutrale houding aan te nemen. Uiteindelijk vallen zij helemaal stil wanneer er niet ingegrepen wordt en komen niet meer van hun plek. Je merkt in gesprek met de Negen nogal eens opkomende gevoelens van ongeduld, op willen schieten, zinnen aan te willen vullen of dat je je concentratie verliest en bij vlagen niet meer hoort wat de Negen zegt.
Â
Negens maken zich onzichtbaar, maar willen eigenlijk graag gezien worden. Als zij de verbinding ervaren en het gevoel hebben van waarde te zijn, voelen zij zich gezien en kunnen werkelijk ontspannen. Door actief te luisteren en op een indirecte manier te vragen naar situaties die boosheid of irritatie oproepen, houd je contact. Bijvoorbeeld âBen je in de war of ontregeld over wat je net hebt gehoord?â Het is enigszins omslachtig, maar direct vragen naar de boosheid, roept bij hen weerstand op, waarmee de uitnodiging om daarover te praten wordt geblokkeerd. Om de eigen wil te stimuleren zijn de kernvragen voor de Negen: âWat vind jij? Wat wil jij?â Duidelijke afspraken maken helpt Negens zich aan tijdlimieten te houden en geeft hun structuur.
Â
Type 4 de Romanticus (gebaseerd op Voorend & Van Haaster, 2011)
De Vier heeft te leren zichzelf en het leven in het hier en nu volledig te accepteren. Niet meer hun gevoelens te versterken, maar te laten zijn wat er is. Geen behoefte meer najagen om uniek te zijn en ervaringen en emoties niet meer dramatiseren. Wanneer zij ontwikkelen, hebben ze evenwicht te brengen in hun ervaringen en emoties.
Â
Omgang met Type 4
Gericht op: gevoelens. Persoonlijk contact.
Spreekstijl: woordkeuze is weloverwogen, gevoelige en intense manier van spreken. Weemoedig, klagend, dramatiserend wanneer zij zich niet begrepen voelen.
Focus: wat ontbreekt er in mijn leven, wat is er niet. Geneigd om zich in te stellen op de verschillen die zij ervaren.
Kenmerkend gedrag: beheerste en gecontroleerde lichaamshouding en gedragingen. Een gereserveerde afstand tot anderen.
Â
Vieren mijden het alledaagse. Het is daarom voor hen niet altijd even spannend vereiste taken te vervullen. Sommigen gaan er met een boog omheen. Omdat zij zich op het gevoel richten, kunnen ze minder doelgericht worden. Ze zijn nogal wisselvallig qua stemmingen en dit wordt door anderen niet altijd begrepen. Hun overgevoeligheid leidt nogal eens tot geprikkelde reacties van anderen. En dat trekt de Vier zich snel persoonlijk aan. Feiten en gevoelens kunnen door elkaar worden gehaald, wat verwarring en onbegrip geeft. Hun gereserveerde houding kan bij anderen overkomen als hooghartig of arrogant, wat leidt tot nog meer onbegrip.
Â
Het is kenmerkend voor de Vier dat zij betrokken mensen zijn en relaties en persoonlijk contact belangrijk vinden. Het moet wel ergens over gaan. Liefst een gesprek met diepgang. Soms gaan zij daarin te ver en trekken zich dingen persoonlijk aan. Een aantrekken-afstoten gedrag kan het gevolg zijn, wat ten koste kan gaan van het zich verbonden voelen met de Vier.
Â
De beste manier om met Vieren om te gaan, is door je niet te laten misleiden door de heftigheid in gevoelens. Een nuchtere reactie, weliswaar met begrip en inleving kalmeert. Maar voorkom het om met hun mee te gaan in hun heftige emoties. Omdat zij intens voelen, willen ze dit graag intens uiten. Als hun gevoelens naar hun idee minder serieus worden genomen, ervaren zij dit als een persoonlijke afwijzing. Luister daarom aandachtig, leef mee om een goede basis te maken voor contact. Help de Vier op dergelijke momenten met compassie naar de realiteit te gaan en zelf te laten inzien wat er werkelijk aan de hand is.
Â
Prijs hun unieke bijdragen en hun stijl en behoudt tegelijkertijd focus op de praktische resultaten. Geef ruimte voor eigen inbreng, maar stimuleer concrete prestaties. Zij hebben zowel op gevoelsmatig als op intellectueel vlak uitdaging nodig.