Enneagram

Wat is het enneagram?

Hervormer/perfectionist

Helper/gever

Bereiker/succesvolle werker

Romanticus

Onderzoeker/waarnemer

Loyalist

Enthousiasteling/levensgenieter

Leider/baas

Vredestichter/bemiddelaar

Iedere ‘Kort door de bocht’ omschrijft drie enneagramtypes die in het enneagramfiguur een directe verbinding hebben met elkaar. In deze uitgave:

Type 3, de Bereiker/succesvolle werker
Type 6, de Loyalist
Type 9, de Vredestichter/bemiddelaar

Type 3 de Bereiker (gebaseerd op Voorend & Van Haaster, 2011)

Succesvolle mensen worden gewaardeerd. Ik mag niet falen.

‘Ik vind het belangrijk dat mensen zien wat ik doe en wat ik heb bereikt. Graag vertel ik erover, hoewel niet opvallend. Op de een of andere manier komt dat wel ter sprake. Ik hou niet van dik doen: “Kijk mij eens”. Ik blijf meer op de achtergrond. Ik ben een serieuze harde werker, verantwoordelijk, doelgericht en efficiënt. Ik overzie het geheel en zie snel hoe iets aangepakt moet worden. Mijn neiging is om het zelf te doen. Het kost me weinig moeite en ik word ongeduldig als ik moet wachten. Ik heb vooral weinig geduld als mensen zich afhankelijk opstellen of meer tijd vragen dan nodig is. Dat vind ik tijdverspilling.

Mijn tempo ligt hoger, ik benut elk moment. Wachten, nietsdoen, je tij verdoen, daar heb ik moeite mee. Mijn werk is mijn hobby; iets neerzetten mijn kwaliteit. Ik ben actief, presteer veel en wil graag het beste laten zien. Ik heb een hekel aan mensen die negatief doen en mensen die op de rem staan met mitsen en maren. Alles valt op te lossen, kan het niet linksom dan rechtsom. Ik weet wat mijn doel is en dat bereik ik ook. Zo niet, dan haak ik af en richt me op een ander doel. Mijn omgeving klaagt wel eens dat ik teveel werk. Dat klopt, maar ik moet wel. Wie doet het anders?’

Tip voor de Drie

De Drie wordt ook wel de kameleon van het enneagram genoemd, omdat ze in iedere situatie de ‘kleur’ van de omgeving aan (kunnen) nemen. Zij hebben te leren om eerlijk tegen zichzelf te worden over wat ze werkelijk voelen en wie ze zijn in het hier en nu. Tip voor de Drie: ‘Je hoeft geen rol (meer) te spelen om te worden gewaardeerd. Word jezelf.’

Omgang met Type 3

Gericht op: resultaat halen, prestaties en doelen bereiken.

Spreekstijl: duidelijk en logisch

Focus: grote lijnen, doelgerichtheid, snelheid, emotie is secundair

Kenmerkend gedrag: competitiedrang, de beste willen zijn, successen overdrijven, prestaties mooier maken dan ze zijn. Minder succesvolle ervaringen overslaan. Hebben de neiging de gevoelens van anderen te negeren. Kan immers alleen maar vertragend werken voor het behalen van de doelstelling.

Drieën meten hun gevoel van eigenwaarde af aan hun productiviteit. Tijd is kostbaar. Dat betekent dat ze door hun tempo nogal eens voorbij kunnen gaan aan de gevoelens van anderen. Dit kan irritatie opwekken bij anderen, omdat het voelt als desinteresse en onpersoonlijkheid van de Drie. Een collega geeft bijvoorbeeld aan dat hij met het uitvoeren van een taak nogal wat interne tegenwerking en daardoor enige persoonlijke malheur heeft ervaren. De kans is reëel dat de Drie iets laat weten als: “Daar heb ik me ook wel eens doorheen moeten slaan. Part of the game. En wanneer stuur je me het rapport? Dan kunnen we aan de slag."

Het is ook kenmerkend voor Drieën dat ze ten koste van iemand anders hun eigen interesses in het middelpunt plaatsen. Een collega van de Drie die bijvoorbeeld zijn interesse voor de duiksport ventileert, zal waarschijnlijk iets te horen krijgen als: “Heb ik vorig jaar gedaan, maar moet je eens horen wat wij dít jaar gaan doen!”

De beste manier om met Drieën om te gaan, is je waardering uitspreken voor wat ze doen. Ze voelen zich dan erkend, hetgeen voor hen van wezenlijk belang is. En vervolgens kun je aangeven wat er verbeterd kan worden of hoe de belangen van anderen kunnen worden gediend. Bijvoorbeeld door te zeggen: ‘Je doet het heel goed en ik wil even de tijd met je nemen om je project door te spreken om ervoor te zorgen dat resultaat ook door de organisatie wordt gedragen.’ Drieën zijn het best benaderbaar met een meer rationele probleemoplossende benadering. Kernvragen voor de Drie hierbij zijn: ‘Wat betekent dit voor het proces?’ (om te komen tot het eindresultaat). En om ze uit de globale invalshoek te halen: ‘Vertel eens preciézer waar het over gaat?’ Om contact te krijgen met de Drie, om verbinding te ervaren, is de beste manier om zelf te vertellen wat je graag zou willen in het contact. Uitnodigend, zonder kritisch te zijn. Drieën zijn uitermate gevoelig voor contact én voor afwijzing. Vertel hen hoe het voor jou voelt en wat je wenst.

Type 6 de Loyalist (gebaseerd op Voorend & Van Haaster, 2011)

Mensen zijn bedreigend, ik wantrouw autoriteiten.

‘Onzekerheid speelt een grote rol in mijn leven. Ik twijfel nogal eens of ik het goed heb gedaan en hecht veel waarde aan het oordeel van de ander. “Wat als ik te laat kom?” Of “Wat als ik het anders doe?” Ik sta niet zomaar voor verrassingen, menig situatie zie ik aankomen. Ik merk daardoor dingen op waar anderen overheen kijken. Ik ben alert en peil hoe mensen reageren, waarbij ik mezelf wel eens betrap op vragen als: “Bedoelen ze het wel zo? Klopt het wel?” Ik ben voorzichtig en laat niet snel het achterste van mijn tong zien, maar als ik me veilig en ontspannen voel, uit ik me spontaan. Ik kan me erg boos maken wanneer iets niet klopt of onrechtvaardig is. Dan heb ik de neiging om daartegen in opstand te komen. Voor autoriteiten ben ik gevoelig. Ik kijk tegen hen op of kan tegen hen rebelleren. Als iemand een goed leider is en mensen eerlijk behandelt, ben ik uiterst loyaal. Ik zal hem verdedigen en alles doen wat in mijn vermogen ligt om hem tegemoet te komen. Je kunt op me rekenen. Wat er van me verwacht wordt, daar zal ik aan voldoen. Ik ben trouw en een harde werker. Ik ben niet iemand die op de voorgrond treedt. Het voortouw of de leiding nemen laat ik liever aan anderen over. Ik kijk de kat uit de boom.’

Tip voor de Zes

De Zes heeft nogal de neiging om eerder te wantrouwen dan te vertrouwen en om in rampscenario’s te denken, gericht op wat allemaal mis kan gaan. De Zes heeft te leren in zichzelf te gaan geloven en te vertrouwen op eigen kwaliteiten. Tip voor de Zes: richt je op wat er wél is in plaats van wat er niet is. Leer denken in ‘ja, en daarom…’ in plaats van in ‘ja, maar…’. Geloof in wat je zélf ziet, voelt en hoort wat van waarde is. Goed voor je zelfvertrouwen.

Omgang met type 6

Gericht op: wat ontbreekt er, wat kan allemaal mis gaan? Rampscenario’s.

Spreekstijl: waarschuwend, begrenzend, bezorgd.

Focus: verborgen doelstellingen en verborgen gevaar.

Kenmerkend gedrag: angstig, onzeker, keurig en volgens de regels, verdedigend. Of juist verzetten tegen de regels, rebels, aanvallend. Er bestaan namelijk twee types Zes. Ogenschijnlijk volledig het tegenovergestelde gedrag, maar de reden waarom ze dat vertonen, is dezelfde.

Zessen hebben de neiging veel vragen te stellen en twijfels te uiten (‘Ja maar…’). Het glas is eerder half leeg dan half vol. Hun twijfels maakt hen vaak besluiteloos en ze worden door hun vragende gedrag nogal eens als spelbreker ervaren. Vooral de meer ongeduldige typen kunnen zich nogal eens gefrustreerd voelen in het contact met de Zes. Het schiet voor hun niet op. ‘Weer een vraag!!!’

Wat verder speelt in de omgang met de Zes, is dat ze zich aan hun standpunt vastklampen en zelfs star worden, wanneer ze eenmaal vanuit die onzekerheid een overtuiging hebben gevonden. ‘Zo is het en niet anders.’ Dit roept irritatie op en wordt makkelijk een conflictbron. Met verdedigende en indirecte communicatie tot gevolg. ‘Als je nou te horen zou krijgen wat de bedoeling is, maar ja… dát vertellen ze er dan weer niet bij!’

De beste manier om met Zessen om te gaan, is helder communiceren, transparant zijn en informatie en uitleg geven. Dan kan het vertrouwen groeien. Sta stil bij bezwaren en als-dan situaties die kunnen optreden. Geef Zessen de ruimte om hun kant van het verhaal te doen, hun gedachten en argumenten. Vraag door om werkelijk te begrijpen en geef daar je oprechte en eerlijke reactie op. Zessen voelen zich hierdoor gehoord en worden gerustgesteld. Alleen dan kunnen ze hun bezwaren loslaten. Help Zessen met het verleggen van hun focus, van negatief naar positief denken: ‘Wat klopt er wél? Wat wil je bereiken?’

Het ‘detaildenken’ vernauwt hun blik. Vragen hen ‘in grote lijnen’ te vertellen, helpt Zessen ‘to the point’ te komen. Vertrouwen en zich veilig voelen neemt toe als ze het gevoel hebben dat ze hun werk goed doen. Geef eerlijk feedback, draai er niet om heen, anders geloven Zessen je niet. Complimenteer hen regelmatig en onverwachts. Wanneer de Zes zo benaderd wordt, groeit er een diep vertrouwen.

Type 9 de Vredestichter (gebaseerd op Voorend & Van Haaster, 2011)

Mijn inspanningen zullen niets opleveren.

‘Ik ben iemand die relaxt en gemakkelijk in het leven staat. Ik maak niet snel ergens een punt van. Ik hou ervan wanneer de sfeer prettig is en anderen het naar hun zin hebben. Als mensen het in mijn omgeving naar hun zin hebben, ben ik tevreden. Ik pas me graag aan anderen aan. Mensen op hun gemak stellen gaat me natuurlijk af. Ik kan me goed verplaatsen in anderen en begrijp ieders standpunt. Elke mening vind ik eigenlijk wel logisch klinken. Zélf een duidelijke positie innemen voelt alsof ik mezelf geweld aan doe. Als mensen het met elkaar oneens zijn of een conflict hebben, word ik onrustig. Dan probeer ik te bemiddelen of mensen bijeen te brengen. Eigenlijk stel ik hiermee mezelf op m’n gemak. Het geeft mij de rust en het zelfvertrouwen dat ik nodig heb om goed te functioneren. Ik hou niet van onevenwichtige en gestresste situaties. Die vermijd ik door zelf beheerst en aangepast te zijn. Ik ga uit van gelijkwaardigheid, niemand is meer of minder dan een ander. Daarom kan ik er slecht tegen als anderen vertellen wat ik moet doen. Mijn neiging is om daar niet direct gehoor aan te geven en het uittestellen. Mij wordt weleens verweten dat ik koppig en inflexibel ben. Als ik eenmaal mijn positie bepaald heb, ben ik daar slecht van af te brengen. Ik vind het lastig om daarover te communiceren, om mijn eigen mening te geven of “nee” te zeggen en zet mijn eigen wil makkelijk op een laag pitje.’

Tip voor de Negen

Negens richten zich vooral op de ander en ‘vergeten’ wat zij zelf willen en waar zij behoefte aan hebben. Zij hebben te leren daadkrachtig te worden naar zichzelf en ‘wakker’ te worden. Het innerlijk leven tot actie brengen. Tip voor de Negen: Laat jezelf zien. Je verdoving van eigen boosheid houdt jouw eigen ontwikkeling tegen. Durf irritaties en boosheid te benoemen en merk dat dat juist positief uitwerkt voor het contact met jezelf en de ander.

Omgang met type 9

Gericht op: in stand houden van hun comfortabele rust en agenda’s van anderen.

Spreekstijl: aangepast, rustig, harmoniserend, soms breedsprakig, eerder eentonig dan expressief. Praten vanuit ‘je’, ‘men’, ‘ze’, ‘het’ in plaats van de ik-vorm. Clichés, algemene waarheden.

Focus: wat ervaart de ander?

Kenmerkend gedrag: geen ruimte innemen, zichzelf relativeren, aangeven wat zij niet willen, maar niet kunnen vertellen wat zij wél willen. Koppigheid wanneer ze eenmaal hun standpunt innemen.

Negens hebben de neiging een vredige en onverstoorbare indruk te blijven maken, hoe gespannen de situatie ook is. En terwijl ze zich overweldigd voelen en van streek zijn wekken ze niet de indruk onder druk te staan. Hun innerlijke toestand wordt zelden zichtbaar aan de buitenkant. Zij laten hun ongenoegen merken door te gaan vertragen en een neutrale houding aan te nemen. Uiteindelijk vallen zij helemaal stil wanneer er niet ingegrepen wordt en komen niet meer van hun plek. Je merkt in gesprek met de Negen nogal eens opkomende gevoelens van ongeduld, op willen schieten, zinnen aan te willen vullen of dat je je concentratie verliest en bij vlagen niet meer hoort wat de Negen zegt.

Negens maken zich onzichtbaar, maar willen eigenlijk graag gezien worden. Als zij de verbinding ervaren en het gevoel hebben van waarde te zijn, voelen zij zich gezien en kunnen werkelijk ontspannen. Door actief te luisteren en op een indirecte manier te vragen naar situaties die boosheid of irritatie oproepen, houd je contact. Bijvoorbeeld ‘Ben je in de war of ontregeld over wat je net hebt gehoord?’ Het is enigszins omslachtig, maar direct vragen naar de boosheid, roept bij hen weerstand op, waarmee de uitnodiging om daarover te praten wordt geblokkeerd. Om de eigen wil te stimuleren zijn de kernvragen voor de Negen: ‘Wat vind jij? Wat wil jij?’ Duidelijke afspraken maken helpt Negens zich aan tijdlimieten te houden en geeft hun structuur.

Type 4 de Romanticus (gebaseerd op Voorend & Van Haaster, 2011)

Er ontbreekt iets wezenlijks in mijn leven. Anderen hebben het wél.

‘Ik ben een intuïtief en gevoelig mens. Mijn gevoelens kunnen intens zijn, wisselend van grote hoogten tot soms diepe dalen. Veel raakt me, als iemand iets tegen me zegt, kan ik daar erg mee bezig zijn. Ook de pijn van mensen, de natuur en dieren raakt me. Wanneer iemand me iets vertelt voel ik sterk mee. Ik kan goed luisteren en andere mensen goed aanvoelen. Aan lompheid en oppervlakkigheid heb ik een hekel. Grote groepen of verjaardagen trekken me niet aan. Liever ben ik samen met één persoon en hebben we een goed gesprek. Voor mij is geld en bezit niet belangrijk, wel diepgang, echtheid en authenticiteit. Hierin voel ik me bijzonder. Veel mensen leven hun dagelijkse leventje zonder daarover na te denken. Zo ben ik niet en zal ik ook nooit zijn. Ik ben anders en voel me anders. Soms heb ik het gevoel dat ik in een ander nest ben geboren. Ik wil het leven voelen en de schoonheid ervan proeven. Ik ervaar mezelf als creatief en origineel. Tegelijkertijd kan ik ook het gevoel hebben dat ik tekortschiet, anderen lijken dan gelukkiger dan ik ben. Ik voel me nogal eens niet begrepen. Soms krijg ik te horen dat ik me alles niet zo persoonlijk moet aantrekken en niet zo gevoelig moet zijn.

Tip voor de Vier

De Vier heeft te leren zichzelf en het leven in het hier en nu volledig te accepteren. Niet meer hun gevoelens te versterken, maar te laten zijn wat er is. Geen behoefte meer najagen om uniek te zijn en ervaringen en emoties niet meer dramatiseren. Wanneer zij ontwikkelen, hebben ze evenwicht te brengen in hun ervaringen en emoties.

Omgang met Type 4

Gericht op: gevoelens. Persoonlijk contact.

Spreekstijl: woordkeuze is weloverwogen, gevoelige en intense manier van spreken. Weemoedig, klagend, dramatiserend wanneer zij zich niet begrepen voelen.

Focus: wat ontbreekt er in mijn leven, wat is er niet. Geneigd om zich in te stellen op de verschillen die zij ervaren.

Kenmerkend gedrag: beheerste en gecontroleerde lichaamshouding en gedragingen. Een gereserveerde afstand tot anderen.

Vieren mijden het alledaagse. Het is daarom voor hen niet altijd even spannend vereiste taken te vervullen. Sommigen gaan er met een boog omheen. Omdat zij zich op het gevoel richten, kunnen ze minder doelgericht worden. Ze zijn nogal wisselvallig qua stemmingen en dit wordt door anderen niet altijd begrepen. Hun overgevoeligheid leidt nogal eens tot geprikkelde reacties van anderen. En dat trekt de Vier zich snel persoonlijk aan. Feiten en gevoelens kunnen door elkaar worden gehaald, wat verwarring en onbegrip geeft. Hun gereserveerde houding kan bij anderen overkomen als hooghartig of arrogant, wat leidt tot nog meer onbegrip.

Het is kenmerkend voor de Vier dat zij betrokken mensen zijn en relaties en persoonlijk contact belangrijk vinden. Het moet wel ergens over gaan. Liefst een gesprek met diepgang. Soms gaan zij daarin te ver en trekken zich dingen persoonlijk aan. Een aantrekken-afstoten gedrag kan het gevolg zijn, wat ten koste kan gaan van het zich verbonden voelen met de Vier.

De beste manier om met Vieren om te gaan, is door je niet te laten misleiden door de heftigheid in gevoelens. Een nuchtere reactie, weliswaar met begrip en inleving kalmeert. Maar voorkom het om met hun mee te gaan in hun heftige emoties. Omdat zij intens voelen, willen ze dit graag intens uiten. Als hun gevoelens naar hun idee minder serieus worden genomen, ervaren zij dit als een persoonlijke afwijzing. Luister daarom aandachtig, leef mee om een goede basis te maken voor contact. Help de Vier op dergelijke momenten met compassie naar de realiteit te gaan en zelf te laten inzien wat er werkelijk aan de hand is.

Prijs hun unieke bijdragen en hun stijl en behoudt tegelijkertijd focus op de praktische resultaten. Geef ruimte voor eigen inbreng, maar stimuleer concrete prestaties. Zij hebben zowel op gevoelsmatig als op intellectueel vlak uitdaging nodig.